Τεκτονισμός και Τεκτονικές Στοές στη Σμύρνη
Από το βιβλίο του Καθηγητού και Επ. Υπάτου Μεγ. Ταξιάρχη Σπυρίδωνα Καμαλάκη 33°
Είναι ανάγκη να σημειωθεί εδώ, ότι είναι αξιομνημόνευτη η συμβολή των Τεκτονικών Στοών στις οποίες συμμετείχαν υπόδουλοι Έλληνες κατά την εποχή εκείνη, κυρίως ως χώρων συνάντησής τους, προκειμένου να καταστρώσουν σχέδια κατά των Τούρκων χωρίς να κινούν υποψίες, διότι στους χώρους αυτούς άλλες ώρες πραγματοποιούνταν συνεδρίες παρουσία Τούρκων. Ήταν ο χώρος όπου ανενόχλητοι, όχι μόνον τέκτονες αλλά και άλλοι μπορούσαν να συγκεντρώνονται και να «συνωμοτούν» κατά του κατακτητή, διότι δεν κινούσαν υποψίες, αφού μάλιστα, κυρίως τις βραδινές ώρες, συνεδρίαζαν οι Στοές και στα μέλη τους περιλαμβάνονταν και Τούρκοι. Οι Έλληνες σε πρωινές και απογευματινές ώρες με την ανυποψίαστη προς τους Τούρκους δικαιολογία συγκεντρώνονταν για έναν καφέ και μια δήθεν φιλοσοφική συζήτηση.
Στη Μακεδονία ο Παύλος Μελάς συνωμοτούσε με τους αγανακτισμένους Έλληνες στους χώρους των Τεκτονικών Στοών. Το ίδιο συνέβαινε στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη, όπου Δημογέροντες και επιφανείς Ρωμιοί έκαναν το ίδιο. Οι συγκεντρώσεις αυτές δεν κινούσαν υποψίες όπως αναφέρθηκε. Πληροφοριοδότες τότε «σπιούνοι των Τούρκων» έγραφαν στις εκθέσεις τους, ότι τετρακόσια χρόνια δουλείας φαίνεται πως είχαν επηρεάσει το μυαλό των Ρωμιών, διότι συγκεντρώνονταν τα πρωινά, έπιναν καφέ, συζητούσαν για τους αρχαίους φιλοσόφους και τα βράδια μαζεύονταν, φορούσαν κάτι ποδίτσες και πάλι τους απασχολούσε η Φιλοσοφία. Δεν παρατηρείτο πρόβλημα και τα βράδια στις συγκεντρώσεις τους αυτές υπήρχαν και Τούρκοι, οι οποίοι ήταν βέβαιο ότι σε περίπτωση συνωμοσίας θα ενημέρωναν αμέσως.
Στην Τουρκία, όπως και στην Ελλάδα, δεν υπήρχε παλαιά εθνική Μεγάλη Στοά. Εκείνες που ιδρύονταν στην τουρκική επικράτεια είχαν εξάρτηση ἀπό τις Μεγάλες Στοές της Γαλλίας, της Αγγλίας, της Ισπανίας και της Ιταλίας. Αμέσως μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο[208], ύστερα από συνεννοήσεις τούρκων διανοουμένων με ευρωπαίους και μάλιστα Γάλλους, άρχισαν να ιδρύονται Στοές στην Τουρκία, στις οποίες εισήρχοντο πολλοί μορφωμένοι Τούρκοι. Σε ορισμένα μάλιστα μέρη οι Στοές εξελίχθηκαν σε εντευκτήρια των Νεοτούρκων. Το καθεστώς αυτό διατηρήθηκε ώς το 1909, οπότε ιδρύθηκε η Εθνική Μεγάλη Στοά της Τουρκίας με μεσολάβηση των Υπάτων Συμβουλίων της Αιγύπτου και του Βελγίου[209].
Μασονική Στοά στη Σμύρνη αναφέρεται πρώτη φορά σε αρχεία του 1760, ίσως όμως να λειτουργούσε από τις αρχές του 18ου αι., όπως συνέβαινε και στην οθωμανική πρωτεύουσα και στην Θεσσαλονίκη. Θεωρείται ότι οι συμμετέχοντες ήσαν όλοι ευρωπαίοι έμποροι[210]. Νεότερη μνεία σημειώνεται περί το 1818-1820, οπότε εμφανίζονται αρχεία παραρτήματος γαλλικής στοάς στην Ανατολή, όπως μαρτυρούν οι δύο κατάλογοι με τα ενενήντα τρία μέλη της που φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων και ήσαν κυρίως Ευρωπαίοι (Γάλλοι, Ιταλοί, Άγγλοι, Ολλανδοί, Ελβετοί, Γερμανοί, Αυστριακοί) και Αμερικανοί, έμποροι και εμπορικοί πράκτορες, συγκαταλέγονται όμως και καλλιτέχνες, γιατροί, αξιωματούχοι διαφόρων προξενείων, εγκατεστημένοι στη Σμύρνη. Από ελληνικής πλευράς αναφέρονται πέντε μεγαλέμποροι της Σμύρνης, δύο από τους οποίους ήσαν οι Εμμανουήλ και Θεόδωρος Μπαλτατζής[211]. Να σημειωθεί ότι και στην εξέλιξη της Επανάστασης του 1821 υπήρξε σημαντική η συμβολή του Τεκτονισμού.
Από τα μέσα του 19ου αι. όλο και περισσότεροι οθωμανοί υπήκοοι που ανήκαν σε ποικίλες θρησκείες παρουσιάζονταν σε μασονικές Στοές μαζί με ευρωπαίους. Ορισμένες από αυτές απέβλεπαν στην αρμονική συνύπαρξη των διαφόρων εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων του αστικού πληθυσμού της πόλης, όμως το άνοιγμα αυτό εμφανίζει ισχυρή κοινωνική διάκριση. Από τα μέσα του 19ου αι. όλο και περισσότεροι οθωμανοί υπήκοοι που ανήκαν σε ποικίλες θρησκείες παρουσιάζονταν σε μασονικές Στοές μαζί με ευρωπαίους. Ορισμένες από αυτές απέβλεπαν στην αρμονική συνύπαρξη των διαφόρων εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων του αστικού πληθυσμού της πόλης, όμως το άνοιγμα αυτό εμφανίζει ισχυρή κοινωνική διάκριση.
Η Ηνωμένη Μεγάλη Στοά της Αγγλίας είχε αναπτύξει σημαντικότατη δράση και είχε ιδρύσει και Επαρχιακή Μεγάλη Στοά. Από το 1861 Μέγας Διδάσκαλος αυτών των δύο Στοών στην Τουρκία ήταν ο πρεσβευτής της Μ. Βρετανίας Sir Henry Βulwer, μετέπειτα λόρδος Dalling. Επρόκειτο για φιλέλληνα που είχε επισκεφθεί την Ελλάδα σε ηλικία εικοσιτριών ετών, αμέσως μετά την Απελευθέρωσή της, ως μέλος του Ελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου, το οποίο εχορήγησε στην Ελλάδα το πρώτο δάνειο και μάλιστα ο ίδιος μετέφερε 80.000 λίρες χρυσές και τις παρέδωσε στο Ναύπλιο στον Μαυροκορδάτο. Τις εντυπώσεις του κατέγραψε σε βιβλίο με τίτλο Autumn in Greece, το οποίο εκδόθηκε το 1826.
Ο Στέφανος Σκουλούδης διατέλεσε κατά τα έτη 1865-1866, σε ηλικία περίπου είκοσι οκτώ ετών, διευθυντής των καταστημάτων του Στεφάνου Ράλλη στην Κωνσταντινούπολη και καταγινόταν με εμπορικές και τραπεζικές εργασίες. Είχε σπουδάσει Ιατρική στην Αθήνα και διακρινόταν για την πολυμάθειά του αλλά και τον ένθερμο πατριωτισμό του. Το τεκτονικό φως είδε πιθανώς στην Κωνσταντινούπολη, στην πρεσβυγενή στοά Oriental Lodge, οποία λειτουργούσε υπό την αιγίδα της Ηνωμένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας. Εκτός αυτών μάλιστα χρημάτισε πρωθυπουργός της Ελλάδος το 1816. Απεβίωσε σε ηλικία ενενήντα ετών το 1928 κατέχων τον 33ο βαθμό του Αρχαίου και Αποδεδειγμένου Σκωτικού Δόγματος. Από έγγραφο της Η. Μ. Στοάς της Αγγλίας της 26ης Μαΐου 1866 εικάζεται, ότι τότε ίδρυσε την ανεξάρτητη ελληνόφωνη Στοά ΑΡΕΤΗ, υπό την αιγίδα της προαναφερθείσης Στοάς της Αγγλίας και κατείχε το αξίωμα του Μ. Τελετάρχου της Επαρχιακής Μ. Στοάς της Τουρκίας υπό την αγγλική δικαιοδοσία. Το γεγονός προκάλεσε σχόλια, ότι η ίδρυση της Στοάς είχε σκοπό την άσκηση πολιτικής προπαγάνδας και μάλιστα μία δικαιολογία προς τούτο η έκρηξη της Κρητικής Επανάστασης το 1866, η οποία κατέληξε στο ολοκαύτωμα του Αρκαδίου.
Σύμφωνα με το αρχείο που μου παρεχώρησε ο Γεώργιος Ματσόπουλος ο Στέφανος Μακρυμίχαλος αφού έλαβε υπόψη του κατάλοιπα του Στέφανου Σκουλούδη (1838-1928) τραπεζίτη και πρώην Πρωθυπουργού της Ελλάδος ως επίσης και αντίγραφα της οικογένειας Γρυπάρη και του Αρχείου Σκυλίσση. Στα αρχεία αυτά περιλαμβάνονταν εμπορική αλληλογραφία και περίπου δεκαπέντε επιστολές και άλλα έγγραφα σε αγγλική και γαλλική γλώσσα της εποχής μεταξύ 1865-1866 και αναφέρονται στην τεκτονική του δράσι στο διάστημα αυτό.
Ο Στέφανος Ι. Μακρυμίχαλος εξέδωσε τα παρακάτω:
Υπό τον τίτλο Ἰωνία είχε εκδοθεί στην Σμύρνη το 1919 η εφημερίδα Ἰωνία από τον Μιλτιάδη Σεϊζάνη, ο οποίος είναι πιθανόν να ήταν τέκτων και με σημαντική δράση εκείνα τα χρόνια. Στο φ. της εφημερίδος αυτής της 22ας Ιανουαρίου 1877 δημοσιεύθηκε ένα εκτενές και πολύ ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο Ὁ ἐν Σμύρνῃ Ἐλευθεροτεκτονισμός, το οποίο υπέγραφε ο προαναφερθείς Νίκος Μηλιώρης (σσ. 490-492).
Από τα γράμματα αυτά αποκαλύπτεται ευρύτατης εκτάσεως κίνηση η οποία απέβλεπε στην δημιουργία ελληνοφώνων στοών σε όλη την Οθωμανική Επικράτεια και η συνένωσή τους σε μία Ελληνική Μεγάλη Στοά, η οποία θα εργαζόταν ως ανεξάρτητη τεκτονική δύναμη στον χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας περιλαμβανομένης της Αιγύπτου και των Παραδουναβίων Χωρών. Το κείμενο του Ν. Μηλιώρη είναι το ακόλουθο:
«Εἰς τὸ φύλλον λοιπὸν τῆς ἐφημερίδος αὐτῆς (σ.σ. τῆς Ἰωνίας) τῆς 22 Ἰανουαρίου τοῦ 1877 δημοσιεύεται ἕνα ἐκτενέστατον ἄρθρον ὑπὸ τὸν τίτλον «Ὁ ἐν Σμύρνῃ Ἐλευθεροτεκτονισμός». Ἀρχίζει ὡς ἑξῆς:
»Κατὰ τὴν ἐκλογὴν νέου προέδρου (Σεβασμίου), ἔν τινι τῶν παρ’ ἡμῖν ἐλευθεροτεκτονικῶν Λεσχῶν (Σκηνωμάτων), ὁ ἀποχωρῶν τέως Πρόεδρος ἀπήγγειλε λόγον, ἐν ᾧ νοητικῶς ἐκτίθενται πληροφορίαι τινὲς περὶ τοῦ Ἐλευθεροτεκτονισμοῦ καὶ ἄλλαι σκέψεις ἐνδιαφέροντος γενικωτέρου, χάριν τοῦ ὁποίου δημοσιεύομεν τὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα».
Ἀπὸ τὸν ἐνδιαφέροντα πράγματι αὐτὸν λόγον τοῦ ἀειμνήστου Σεβ.ꞏ. τῆς Στο.ꞏ. τῆς Σμύρνης ἀξίζει πιστεύω νὰ προσέξωμεν καὶ ἡμεῖς μερικάς περικοπάς, ἂν ὄχι διὰ τίποτε ἄλλο τοὐλάχιστον διὰ νὰ λάβωμεν κάποιαν ἰδέαν περὶ τοῦ πῶς ἔβλεπαν τό Ταγμ.ꞏ. καὶ τὰς ἀρχάς του οἱ πρὸ ἑκατονταετίας πρόγονοί μας καὶ μάλιστα οἱ διαβιοῦντες εἰς τὰ μέρη τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατολῆς.
«Ἅπαντες οἱ ἐπί τῶν τεσσάρων τμημάτων τῆς σφαίρας διασκορπισμένοι τέκτονες ἀποτελοῦμεν ἀδελφότητα, ἧς ἡ γλῶσσα εἶναι γενικὴ καὶ ἁπανταχοῦ καταληπτέα διὰ τῶν πολυτίμων αὐτῆς συμβόλων καί σημείων … ἐν οἱᾳδήποτε δὲ χώρᾳ καὶ ἂν εὑρεθῶμεν εἴτε ἐν Ἀραβίᾳ εἴτε ἐν Ἀμερικῇ εἴτε ἐν Ἰνδίαις θέλομεν εὕρῃ ἐν τῷ οἴκῳ προσφιλοῦς ἀδελφοῦ τὰς ἀνέσεις ὡς ἐν τῇ ἰδίᾳ ἡμῶν οἰκογενείᾳ… Σχεδὸν ἅπαντες οἱ ἐπισημότεροι ἄνδρες ὅλων τῶν πεπολιτισμένων αἰώνων ἀνεγνώρισαν καὶ ἐσεβάσθησαν τὸν Τεκτον.ꞏ. καὶ κατετάχθησαν ὑπὸ τὴν σημαίαν του, ἥτις φέρει τὸ ἱερώτερον σύνθημα, τὸ σύνθημα τῆς Ἐλευθερίας, Ἰσότητος καὶ Ἀδελφότητος. Τὰς τρεῖς ταύτας θεμελιώδεις ἀρχὰς ἐδίδαξεν εἰς τοὺς ὀπαδούς του πρὶν ἢ ἀρχαιότεραι δημοκρατίαι ἀναπετάσσωσι τό λαοσωτήριον αὐτῶν λάβαρον… Ὁ Τεκτονισμός ἀντέστη ἡρωϊκῶς κατά τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ καί πολιτικοῦ δεσποτισμοῦ προσπαθήσαντος καί εἰσέτι προσπαθοῦντος ὅπως ἱδρύσῃ καὶ πάλιν τὸ σκότος, τὴν δεισιδαιμονίαν καὶ τὸν μεσαιωνικὸν δεσποτισμόν».
Ἂς μὴ μᾶς διαφεύγει πάντοτε ὅτι αὐτὰ λέγονται καὶ δημοσιεύονται εἰς τὴν Σμύρνην κατὰ τὸ 1877.
«Ἡ ἀγέρωχος δύναμις τοῦ Καθολικισμοῦ ἐμίσησε καὶ εἰσέτι μισεῖ μὲ ἄσπονδον μῖσος τὸ ἀρχαῖον ἡμῶν Τάγμα. Οἱ ἁπανταχοῦ ὅμως φίλοι τῆς πολιτικῆς καὶ θρησκευτικῆς ἐλευθερίας, τῆς ἠθικῆς καὶ τῆς ἀνοχῆς, ἂς μὴ λησμονήσωσι τὸ μέγα καὶ λαμπρὸν ἔργον ὅπερ ὁ Τεκτονισμὸς κατὰ τοὺς παρελθόντας αἰῶνας κατώρθωσε σιωπηλῶς μὲν ἀλλ’ ἐπιτυχῶς.
Ἂς μὴ λησμονήσωσι πρὸς τούτοις τὴν ἀποστολήν, ἣν ἔχει νὰ ἐκπληρώσῃ εἰς τοὺς μέλλοντας αἰῶνας…Ὁ Τεκτονισμός προτίθεται νὰ ἀδελφοποιήσῃ ἅπαντας τοὺς ἀνθρώπους ἄνευ πολιτικῆς, θρησκευτικῆς ἢ κοινωνικῆς διακρίσεως καὶ νὰ ἀνορύξῃ τὴν μεγάλην ἐκείνην ἄβυσσον, ἐντὸς τῆς ὁποίας πρὸς κοινὴν σωτηρίαν, μέλλει νὰ ἐνταφιασθῶσι ὁ ἐγωϊσμός, ἡ τυραννία καὶ ἡ δεισιδαιμονία, αἱ τρεῖς αὗται μεγάλαι πληγαί, αἵτινες καταμαστίζουσι καὶ διαιροῦσι ὁλόκληρον τὴν ἀνθρωπότητα. Ἐν τῷ μυστηριώδει τριγώνῳ τοῦ Τεκτονισμοῦ ἀναγινώσκω: Ἐλευθερία καὶ Ἀνεξαρτησία τῶν λαῶν, πολιτικὴ ἰσότης ἀνθρώπων τε καὶ Ἐθνῶν.
Ὁ Τεκτον.ꞏ., ἀγαπητοί ἀδελφοί, ἐσυνέχισεν, ἐποιήσατο γιγαντιαῖα βήματα ἐν Εὐρώπῃ καὶ Ἀμερικῇ, ἰδίως δ’ ἐν Ἀγγλίᾳ. Πρὸ 90 ἐτῶν ὑπῆρχον μόνον 600 Σκηνώματα ὑπὸ τὴν Μ.Α. τῆς Ἀγγλίας νῦν δὲ (δηλ. κατὰ τὸ 1877) ὑπάρχουν 2000, ἕκαστον σχεδὸν ἔχον ἰδιόκτητον αὐτοῦ οἴκημα καὶ διατηροῦν ἴδιον ἐκπαιδευτήριον».
Καὶ ἀφοῦ ἀνέφερεν διάφορα στατιστικά στοιχεῖα, ἀρκετὰ μάλιστα ἐνδιαφέροντα περὶ τῶν τεκτονικῶν ἔργων φιλανθρωπίας καὶ κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης εἰς διάφορα μέρη τοῦ Κόσμου, προσέθεσεν:
«…Ταῦτα δὲν διατηροῦνται ὑπὸ τῶν ὁλίγων βαθυπλούτων, ἀλλὰ διὰ τοῦ ὀβολοῦ τῶν πολλῶν. Εἰς τὴν χώραν ἐν ᾗ τὰ δημόσια καθιδρύματα συντηροῦνται ἐκ τῶν ὀλίγων καὶ οὐχὶ ἐκ τῶν πολλῶν, ἀδύνατον νὰ εὐημερήσωσιν ἀδύνατον νὰ προοδεύσωσιν, ὡς δυστυχῶς συνέβη ἐν τῇ προσφιλεῖ ἡμῶν Σμύρνῃ. Ἐντεῦθεν ἡ ἀθλιεστάτη καὶ ἔκρυθμος κατάστασις τῶν δημοσίων ἡμῶν καταστημάτων, ἥτις ἐὰν μὴ προληφθῇ ἐγκαίρως, θὰ ἔχῃ λυπηρὰς συνεπείας. Τὸ σκήνωμα ἡμῶν ἐν τῷ ἐθνικῷ ναυαγίῳ δὲν ἔμεινεν ἀνάλγητος θεατής, ἀλλ’ ἔπραξεν τὸ κατὰ δύναμιν.
Ἀδελφοί ! Ἂς σπεύσωμεν πρὸς ἀνακούφισιν καὶ βοήθειαν τῶν δημοσίων ἡμῶν καθιδρυμάτων. Ὁ δυνάμενος νὰ συνεισφέρῃ καὶ μὴ συνεισφέρων οὐδόλως δικαιοῦται νὰ λέγῃ ὅτι ἡ Εὐαγγελικὴ Σχολή, τὸ Νοσοκομεῖον κ.τ.λ. περιποιοῦσιν τιμὴν εἰς αὐτόν. Ὁ ἐν Σμύρνῃ Ἑλλ. Τεκτονισμὸς μὴ ἔχων οὐδὲν ἴδιον αὐτοῦ δημόσιον καθίδρυμα ὅπως διατηρῇ, ἐκτὸς τοῦ Παρθεναγωγείου τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἐν ᾧ ἐπέκεινα τῶν 250 πτωχῶν κορασίων ἐκπαιδεύονται, ὀφείλει καὶ μάλιστα ἐπιβάλλεται αὐτῷ καθῆκον ὅπως υἱοθετήσει τὰ ἐθνικὰ ἡμῶν καταστήματα καθ’ ὅσον μάλιστα οἱ πλεῖστοι τῶν ἐν αὐτοῖς ἐφορευόντων εἰσὶ τέκτονες».
Σπουδαία ἀσφαλῶς εἶναι ἡ πληροφορίαꞏ αὐτή ἀποδεικνύει τὴν ἐπέκτασιν καὶ τὴν ἐπιβολὴν τοῦ Τεκτονισμοῦ μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων τῆς Σμύρνης καὶ παρὰ τὰς γνωστὰς προκαταλήψεις περὶ τῶν ὁποίων καὶ προηγουμένως ὡμιλήσαμεν.
Σχετικῶς δὲ πρὸς τὸ συντηρούμενον ὑπὸ τῶν Τεκτόνων Παρθεναγωγεῖον σημειώνομεν ὅτι εἰς μίαν ἄλλην ἐφημερίδα τῆς Σμύρνης, τὴν «Πρόοδον» τῆς 16.1.1873, δημοσιεύεται ἡ εἴδησις περὶ Τεκτονικοῦ Χοροῦ ὑπὲρ τοῦ Παρθεναγωγείου τῆς Σμύρνης, ὅπου αἱ Στοαὶ καὶ πάλιν ἀποκαλοῦνται σκηνώματα. Καὶ εἰς τὸ φύλλον τῆς «Ἰωνίας» περὶ τοῦ ὁποίου γίνεται ὁ λόγος, ἤτοι τῆς 22.1.1877, ὑπάρχει καὶ πάλιν ἡ πληροφορία ὅτι τὴν ἑσπέραν τελεῖται εὐεργετικὸς χορὸς ὑπὲρ τοῦ Παρθεναγωγείου τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τὸ Παρθεναγωγεῖον αὐτὸ ἦτο τριτάξιος Σχολὴ Θηλέων μετὰ νηπιαγωγείου καὶ ἐλειτούργει εἰς τὴν συνοικίαν τοῦ Ἁγίου Δημητρίου (Μικρασιατικὰ Χρονικά, τόμ. Γ´. Σελ. 164).
Ἐπανερχόμεθα εἰς τήν ὁμιλίαν τοῦ παραδίδοντος Σεβ.ꞏ. τῆς Στ.ꞏ. Σμύρνης, ὅπου ἐν συνεχείᾳ γίνεται εὑρύτατος λόγος περὶ τῆς ἀνάγκης μορφώσεως τῆς κοινῆς γνώμης καταλήγουσαν δὲ ὡς ἑξῆς:
Ἐπέστη ἤδη ἡ ὥρα καθ’ ἣν ἡμεῖς πρέπει νὰ δείξωμεν τῇ κοινωνίᾳ καὶ τῷ κόσμῳ ὅτι ὁ ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ Τεκτονισμὸς ζῇ. Ἐπέστη ἤδη ἡ ὥρα καθ’ ἣν ὁ Τεκτονισμός ὀφείλει νὰ λάβῃ τὴν πρώτην αὐτοῦ θέσιν, νὰ προσκαλέσῃ εἰς τὰς φάλαγγας αὐτοῦ τοὺς ἀπομάχους του καὶ νὰ εἴπη «Ἐμπρός», τέκνα μου, εἰς τὴν ὁδὸν τοῦ Θριάμβουꞏ καὶ ὅταν τὰ τέκνα ἡμῶν ἐρωτήσωσι: Τί ἐστὶ Πατρίς; ἂς ἀπαντήσωμεν, ὡς ὁ μεγάθυμος ἐκεῖνος Ἰταλός, Πατρὶς εἶναι ἡ ζωή, Πατρὶς εἶναι ἡ ἱερότης ἐκείνη, ἥτις ἕπεται τῆς λατρείας τοῦ Μ. Ἀρχιτέκτονος τοῦ Σύμπαντος». Ὅταν δὲ τὰ τέκνα ἡμῶν ἐρωτήσωσι καὶ ποῦ εἶναι αὕτη; ἂς ἀνοίξωμεν τὸ μέγα βιβλίον τοῦ Τεκτονισμοῦ καὶ ἂς ἀναγνώσωμεν αὐτοῖς τὸ ἐθνικὸν μαρτυρολόγιον λέγοντες: Ἰδοὺ ἡ Πατρίς.
Δὲν γνωρίζομεν, τουλάχιστον μέχρι στιγμῆς, τὸ ὄνομα τοῦ ἐκλεκτοῦ αὐτοῦ ἀδελφοῦ μας, ὁ ὁποῖος τοιουτοτρόπως ὡμίλησεν πρὶν ἑβδομήκοντα πέντε ἀκριβῶς χρόνια εἰς μίαν Στ.ꞏ. τῆς Σμύρνης, πιθανότατα αὐτὴν τὴν φοράν, τὸν «Μέλητα» ἢ τὴν «Νίκην».
Κατὰ τὴν ἰδίαν ἐποχὴν (…1880…) εἰργάζετο ἐν Σμύρνῃ ἡ Σ.ꞏ. Στ.ꞏ. «Νίκη», ἡ ὁποία ἦτο Ἑλληνόφωνος (Πυθαγόρας 1932 σ. 92). Ἡ Στ.ꞏ. αὐτὴ τελεῖ τὸ 1879 μνημόσυνον τοῦ ἐπιτ. αὐτῆς Σεβ.ꞏ. τοῦ ἀδ.ꞏ. Ἐπ. Δεληγιώργη τοῦ γνωστοῦ πολιτικοῦ, (Μ. Πολλάτου, 200 χρόνια Ἑλλ. Τεκτονισμοῦ Σελ. 65-66).
Ἔχει βεβαίως σημασίαν τὸ πρᾶγμα ὄχι ὅμως τόσην ὅσην τὸ γεγονὸς καθ’ ὃ αἰσθανόμεθα σχεδὸν ἀπολύτως καὶ παρὰ τὴν παρέλευσιν τῶν τόσων ἐτῶν κάτι νὰ διοχετεύεται καὶ εἰς τὰς ψυχάς μας ἀπὸ τὴν πίστιν του πρὸς τὰ αἰώνια ὁμολογουμένως ἰδανικὰ τοῦ Τεκτ.ꞏ. ποὺ εἶναι καὶ σήμερον, ὅπως ἦσαν καὶ τότε, τὰ ἰδανικὰ ἑνὸς πράγματι ἀνώτερου ἀνθρωπισμοῦ: ἡ Ἀγάπη, ἡ Ἐλευθερία καὶ ἡ Δικαιοσύνη»[212].
ΝΙΚΟΣ Ε. ΜΗΛΙΩΡΗΣ
Από τα μέσα του 19ου αι. ώς τις αρχές του 20ού λειτουργούσαν τουλάχιστον πέντε στοές ευρωπαϊκής προέλευσης:
Η Στοά Meles- Μέλης (1867-1870), παράρτημα της γαλλικής στοάς στην Aνατολή. Τα περισσότερα μέλη της ήσαν Ελληνορθόδοξοι Οθωμανοί ή Έλληνες υπήκοοι. Στο πρώτο χρονικό της Στοάς Μέλης (Ανατολή Σμύρνης 1867–1922) το οποίο συνέγραψε o Φίλιππος Φάλμπος, σεβάσμιος της στοάς αυτής και δραστήριος τέκτων, διαβάζουμε: «Τό 1922 λοιπόν, οἱ Ἕλληνες τέκτονες τῆς Σμύρνης, τῆς γεραρᾶς Στοᾶς Μέλης καί τῆς τριετοῦς τότε Στοᾶς Ἰωνία, σάρξ ἐκ τῆς σαρκός τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἰωνίας, ἐγκατέλειψαν τήν κατεστραμμένη πατρίδα τους μέ τούς νεκρούς τους (πρῶτο καί καλλίτερο τόν ἀπαράμιλλο ἀγωνιστή Δεσπότη τους, τόν γίγαντα Χρυσόστομο Καλαφάτη) ἄφησαν τά ὅσια καί τά ἱερά γιά νά προσφύγουν, ματωμένοι ψυχικά καί σωματικά στό ἱερό ἔδαφος τῆς ἐλεύθερης Πατρίδας. Ὁ τότε Σεβάσμιος τῆς Στοᾶς Μέλης, ἀδελφός Ἠλίας Σιμιτόπουλος, φέρει τόν ἱδρυτικό τίτλο τῆς Στοᾶς μας, ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Γαληνοτάτης Ἀνατολῆς τῆς Γαλλίας, ἐνῷ οἱ ἀδελφοί τῆς Στοᾶς Ἰωνία, (παράρτημα ελληνικής στοάς στην Aνατολή, που ιδρύθηκε τον Μάιο του 1919[213]) στεγάζονται καί συνεχίζουν τάς ἐργασίας των ἀμέσως στό τεκτονικόν Μέγαρον τῆς ὁδοῦ Βουλῆς 32, ἐν Ἀνατολῇ Ἀθηνῶν καί ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Γαληνοτάτης τότε Μεγάλης Ἀνατολῆς τῆς Ἑλλάδος. Ἡ Στοά Μέλης γιά λόγους τυπικούς, λόγῳ τῆς γαλλικῆς, ἄς ποῦμε, ὑπηκοότητός της, φιλοξενεῖται καί στεγάζεται στό ἴδιο Μέγαρον. Ὁ Ἑλληνικός Ἐλευθεροτεκτονισμός (ἡ Μ. Ἀνατολή καί τό Ὕπατον Συμβούλιον) ἀγκαλιάζει τούς πρόσφυγες ἀδελφούς τῆς Στοᾶς Μέλης καί τούς παρέχει στέγη καί ἄσυλον...»[214]
Η Στοά Homère, παράρτημα επίσης της γαλλικής στοάς με Ευρωπαίους και Οθωμανούς κάθε θρησκεύματος (συμμετείχαν και μουσουλμάνοι προύχοντες της Σμύρνης). Αδιαφιλονίκητα έπαιξε τον σημαντικότερο ρόλο και αριθμούσε τα περισσότερα μέλη. Διοργάνωνε για τα μέλη της ομιλίες με φιλοσοφικά θέματα ή για ζητήματα της επικαιρότητας και χρηματοδοτούσε φιλανθρωπικά έργα θέλοντας να συμβάλει με κάποιο τρόπο στην αρμονική συνύπαρξη των διαφορετικών στοιχείων του πληθυσμού της Σμύρνης. Με αυτήν την προοπτική, στο διάστημα 1913-1914 επεξεργάσθηκε σχέδιο ίδρυσης επαγγελματικής σχολής στην Κωνσταντινούπολη, η οποία θα παρείχε ειδική εκπαίδευση στους κλάδους γεωργία, εμπόριο και βιομηχανία σε μαθητές από διάφορες ομάδες και κοινότητες, ώστε, «να αμβλυνθεί ο ανταγωνισμός των φυλών και των δογμάτων, καθώς οι μαθητές από όλα τα κοινωνικά περιβάλλοντα θα αναγκάζονται στα θρανία της σχολής να γίνουν συμμαθητές και φίλοι». Η έκρηξη του πολέμου δεν επέτρεψε την πραγμάτωσή του.
Η Στοά Mille, παράρτημα ιταλικής στοάς, που ιδρύθηκε το 1913.
Η Στοά Unione, και αυτή παράρτημα ιταλικής στοάς, που ιδρύθηκε επίσης το 1913 και έπαψε να λειτουργεί το 1914, με την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου,
Η Στοά Zoroaster, παράρτημα αυστροουγγρικής.
Η Στοά Guneche (Güneş), λειτουργούσε από το 1917 ως παράρτημα τουρκικής στοάς η οποία λειτούργησε στο διάστημα ιδρύθηκε το 1909 και έπαψε να λειτουργεί τον Μάιο του 1919, όταν τα ελληνικά στρατεύματα έφτασαν στη Σμύρνη.
Κάθε Στοά-παράρτημα επιζητούσε να προωθήσει τα συμφέροντα της χώρας από την οποία εξαρτάτο, κυρίως διά των δεσμών που διατηρούσε με πολλούς από τους προύχοντες της Σμύρνης ανεξαρτήτως δόγματος ή κοινότητας που υπαγόταν, και δημιουργούνταν είτε επειδή ήσαν και οι ίδιοι μέλη κάποιας στοάς ή γιατί είχαν σχέσεις με τέκτονες[215].
Το αποτέλεσμα ιστορικής αναδιφήσεως σε παλαιές εφημερίδες της Σμύρνης είναι το γεγονός, ότι συναντώνται πολλές πληροφορίες σχετικά με το ενδιαφέρον των Ελευθεροτεκτόνων της για τά ελληνικά σχολεία της πόλης και τα ευαγή της ιδρύματα. Είναι σημαντική επίσης η διαπίστωση, ότι το σημαντικό μέρος των Ελευθεροτεκτόνων αυτών ήσαν Έλληνες, των οποίων όμως η Ιδεολογία, ως φως διαχεόμενον εκ των τεκτονικών «σκηνωμάτων»[216] της μικρασιατικής πρωτεύουσας απλωνόταν όχι μόνον σ’ αυτούς αλλά και σε πολύ περισσότερους, σε ευρύτερα στρώματα, σε κάθε περίσταση της ζωής τους, ατομικής και γενικότερα της κοινωνικής.
Αναδιφώντας στα φύλλα της εφημερίδας Ἀμάλθεια, περί της οποίας γίνεται ευρεία αναφορά σε ειδικό κεφάλαιο, υπάρχει σχετικό και πλούσιο υλικό. Συναντούμε στο φ. της 21 Ιανουαρίου 1866 είδηση, ότι για την Δευτέρα 30/12 Φεβρουαρίου διοργανώνεται τεκτονικός χορός στον παράλιο σταθμό του σιδηροδρόμου Αϊδινίου, προς όφελος ευεργετικών καταστημάτων. Δημοσιογραφικές πληροφορίες ανέφεραν ότι οι Ελευθεροτέκτονες θα παρέδιδαν σημαντικό ποσόν στην Ευαγγελική Σχολή.
Στο φύλλο της Ἀμάλθειας της 3 Φεβρουαρίου 1867 προστίθεται σχετικά, ότι λόγω της εορτής των Τριών Ιεραρχών κατετέθησαν από το κοινό διάφορα ποσά για την συντήρηση και την προαγωγή των σκοπών της Σχολής. Στο ίδιο φύλλο αναφέρεται ότι η Γραμματεία τῆς Ευαγγελικής Στολής σημείωσε με ιδιαίτερη χαρά και ευγνωμοσύνη ορισμένες προσφορές, όπως της Μασωνικῆς Στοᾶς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου[217].
Στο ίδιο φύλλο δημοσιεύθηκε στην Αμάλθεια η ανακοίνωση, ότι όλοι οι Μασωνικοί Σύλλογοι της Σμύρνης απεφάσισαν να προσφέρουν -κατά τον έκτακτο κοινό χορό - προς όφελος των πτωχών κάθε έθνους και κάθε θρησκείας. Ο χορός εκείνος θα γινόταν στο κτίριο της Παλαιάς Γραικικής Σχολής στις 14/26 Φεβρουαρίου Σε αυτό προστίθεται ότι δεν μπορούμε να υποθέσουμε στις Τεκτονικές Στοές τίποτε άλλο από πρόθεση αγαθή, ευεργετική και φιλόκοινη. Την ανακοίνωση υπέγραφαν τα μέλη της Επιτροπής: Κ. Καρρέρ, Οκόνωρ, Μ. Αλπαριάν, Α. Κρίκας, Σ. Τζόλης, Στ. Ξένος, Σ. Δεδικιάν, Φ. Φραγκιάς και ο ταμίας Ξ. Λάτρης. Από αυτούς οι Μ. Αλπαριάν και Σ. Δεδικιάν ήσαν Αρμένιοι, ο Στ. Ξένος, δυναμικός Σμυρναίος, με μεγάλη και πολυποίκιλη δράση στη Σμύρνη, το Λονδίνο και την Αθήνα, γνωστός συγγραφεύς των έργων Ἡ ἡρωίδα τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως και Ὁ Διάβολος ἐν Τουρκίᾳ κατόπιν εκδότης του Βρετανικού Αστέρος στο Λονδίνο.
Στις 17 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους, πάντα στην Ἀμάλθεια, σχολιάζεται το γεγονός, ότι ο χορός δεν είχε τα έσοδα, τα οποία υπολόγιζαν οι διοργανωτές του, διότι «διὰ λόγους εὐγενεῖς καὶ ἀξιεπαίνους, ἑλληνικαὶ οἰκογένειαι δὲν παρευρέθησαν εἰς τὸν χορὸν τοῦτον ἐκτὸς ὀλιγίστωνꞏ ἀλλ’ ὅμως τὸ πλῆθος τῶν εἰς τήν εὐθυμίαν ταύτην προσελθόντων ἦτο πολύ»[218].
«“Οἱ φαρμασόνοι τῆς Σμύρνης”, ὅπως τοὺς ἀποκαλεῖ ἡ «Παλιγγενεσία τῆς 18ης Μαρτίου 1867, ἀπέστειλαν εἰς τοὺς παθόντας ἐκ τῶν σεισμῶν Μυτιληναίους 35 τόπια ἀμερικανικοῦ ὑφάσματος τρεῖς δὲ ἐξ αὐτῶν οἱ ἀδ.ꞏ. Κοζούνης, Σεβαστιανὸς καὶ Καραγιαννάκης, ἰατροί, μετέβησαν εἰς Μυτιλήνης καὶ ἐτέθησαν εἰς τὴν διάθεσιν παντὸς ἔχοντος ἀνάγκην ἰατρικῆς περιθάλψεως”»[219].
Εἰς τό φύλλον λοιπόν τῆς ἐφημερίδος αὐτῆς τῆς 22 Ἰανουαρίου τοῦ 1877 δημοσιεύεται ἕνα ἐκτενέστατον ἄρθρον ὑπό τόν τίτλον «Ὁ ἐν Σμύρνῃ Ἐλευθεροτεκτονισμός», όπως ήδη σημειώσαμε. Εκτίθενται εκεί πολλές και σημαντικές σκέψεις, ως προς την προσφορά του Τεκτονισμού στην συναδέλφωση των ανθρώπων και την εμπέδωση των αρετών της ελευθερίας, της ισότητας και της ανεξαρτησίας καταργώντας τις μεγάλες πληγές που συνθλίβουν τη ζωή των ανθρώπων, όπως είναι ο δεσποτισμός, η δεισιδαιμονία και ο εγωισμός, αλλά και την φροντίδα για την μόρφωση, την κοινωνική αδελφοσύνη και ευημερία. Ἀρχίζει ὡς ἑξῆς:
«Κατά τήν ἐκλογήν νέου προέδρου (Σεβασμίου), ἔν τινι τῶν παρ’ ἡμῖν ἐλευθεροτεκτονικῶν Λεσχῶν (Σκηνωμάτων), ὁ ἀποχωρῶν τέως Πρόεδρος ἀπήγγειλε λόγον, ἐν ᾧ νοητικῶς ἐκτίθενται πληροφορίαι τινές περί τοῦ Ἐλευθεροτεκτονισμοῦ καί ἄλλαι σκέψεις ἐνδιαφέροντος γενικωτέρου χάριν τοῦ ὁποίου δημοσιεύομεν τά ἑξῆς ἀποσπάσματα.
Ἀπό τόν ἐνδιαφέροντα πράγματι αὐτόν λόγον τοῦ ἀειμνήστου Σεβ\τῆς Στ\τῆς Σμύρνης ἀξίζει πιστεύω νά προσέξωμεν καί ἡμεῖς μερικάς περικοπάς, ἄν ὄχι διά τίποτε ἄλλο τοὐλάχιστον διά νά λάβωμεν κάποιαν ἰδέαν περί τοῦ πῶς ἔβλεπαν τό Ταγμ\καί τάς ἀρχάς του οἱ πρό ἑκατονταετίας πρόγονοί μας καί μάλιστα οἱ διαβιοῦντες εἰς τά μέρη τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατολῆς.
Ἅπαντες οἱ ἐπί τῶν τεσσάρων τμημάτων τῆς σφαίρας διασκορπισμένοι τέκτονες ἀποτελοῦμεν ἀδελφότητα, ἧς ἡ γλῶσσα εἶναι γενική καί ἁπανταχοῦ καταληπτέα διά τῶν πολυτίμων αὐτῆς συμβόλων καί σημείων … ἐν οἱᾳδήποτε δέ χώρᾳ καί ἄν εὑρεθῶμεν εἴτε ἐν Ἀραβίᾳ εἴτε ἐν Ἀμερικῇ εἴτε ἐν Ἰνδίαις θέλομεν εὕρῃ ἐν τῷ οἴκῳ προσφιλοῦς ἀδελφοῦ τάς ἀνέσεις ὡς ἐν τῇ ἰδίᾳ ἡμῶν οἰκογενείᾳ ..Σχεδόν ἅπαντες οἱ ἐπισημότεροι ἄνδρες ὅλων τῶν πεπολιτισμένων αἰώνων ἀνεγνώρισαν καί ἐσεβάσθησαν τόν Τεκτον\ καί κατετάχθησαν ὑπό τήν σημαίαν του, ἥτις φέρει τό ἱερώτερον σύνθημα, τό σύνθημα τῆς Ἐλευθερίας, Ἰσότητος καί Ἀδελφότητος. Τάς τρεῖς ταύτας θεμελιώδεις ἀρχάς ἐδίδαξεν εἰς τούς ὀπαδούς του πρίν ἤ ἀρχαιότεραι δημοκρατίαι ἀναπετάσσωσι τό λαοσωτήριον αὐτῶν λάβαρον… Ὁ Τεκτονισμός ἀντέστη ἡρωικῶς κατά τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ καί πολιτικοῦ δεσποτισμοῦ προσπαθήσαντος καί εἰσέτι προσπαθοῦντος ὅπως ἱδρύσῃ καί πάλιν τό σκότος, τήν δεισιδαιμονίαν καί τόν μεσαιωνικόν δεσποτισμόν».
Ἄς μή μᾶς διαφεύγει πάντοτε ὅτι αὐτά λέγονται καί δημοσιεύονται εἰς τήν Σμύρνην κατά τό 1877.
Ἡ ἀγέρωχος δύναμις τοῦ Καθολικισμοῦ ἐμίσησε καί εἰσέτι μισεῖ μέ ἄσπονδον μῖσος τό ἀρχαῖον ἡμῶν Τάγμα. Οἱ ἀπανταχοῦ ὅμως φίλοι τῆς πολιτικῆς καί θρησκευτικῆς ἐλευθερίας, τῆς ἠθικῆς καί τῆς ἀνοχῆς, ἄς μή λησμονήσωσι τό μέγα καί λαμπρόν ἔργον ὅπερ ὁ Τεκτονισμός κατά τούς παρελθόντας αἰῶνας κατώρθωσε σιωπηλῶς μέν ἀλλ’ ἐπιτυχῶς.
Ἄς μή λησμονήσωσι πρός τούτοις τήν ἀποστολήν, ἥν ἔχει νά ἐκπληρώσῃ εἰς τούς μέλλοντας αἰῶνας…Ὁ Τεκτονισμός προτίθεται νά ἀδελφοποιήσῃ ἅπαντας τούς ἀνθρώπους ἄνευ πολιτικῆς, θρησκευτικῆς ἤ κοινωνικῆς διακρίσεως καί νά ἀνορύξῃ τήν μεγάλην ἐκείνην ἄβυσσον, ἐντός τῆς ὁποίας πρός κοινήν σωτηρίαν, μέλλει νά ἐνταφιασθῶσι ὁ ἐγωϊσμός, ἡ τυραννία καί ἡ δεισιδαιμονία, αἱ τρεῖς αὗται μεγάλαι πληγαί, αἵτινες καταμαστίζουσι καί διαιροῦσι ὁλόκληρον τήν ἀνθρωπότητα. Ἐν τῷ μυστηριώδει τριγώνῳ τοῦ Τεκτονισμοῦ ἀναγινώσκω: Ἐλευθερία καί Ἀνεξαρτησία τῶν λαῶν, πολιτική ἰσότης ἀνθρώπων τε καί Ἐθνῶν.
Ὁ Τεκτον\, ἀγαπητοί ἀδελφοί, ἐσυνέχισεν, ἐποιήσατο γιγαντιαῖα βήματα ἐν Εὐρώπῃ καί Ἀμερικῇ, ἰδίως δ’ ἐν Ἀγγλίᾳ. Πρό 90 ἐτῶν ὑπῆρχον μόνον 600 Σκηνώματα ὑπό τήν Μ.Α. τῆς Ἀγγλίας νῦν δέ (δηλ. κατά τό 1877) ὑπάρχουν 2000, ἕκαστον σχεδόν ἔχον ἰδιόκτητον αὐτοῦ οἴκημα καί διατηροῦν ἴδιον ἐκπαιδευτήριον.
Καί ἀφοῦ ἀνέφερεν διάφορα στατιστικά στοιχεῖα, ἀρκετά μάλιστα ἐνδιαφέροντα περί τῶν τεκτονικῶν ἔργων φιλανθρωπίας καί κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης εἰς διάφορα μέρη τοῦ Κόσμου, προσέθεσεν:
«…Ταῦτα δέν διατηροῦνται ὑπό τῶν ὁλίγων βαθυπλούτων, ἀλλά διά τοῦ ὀβολοῦ τῶν πολλῶν. Εἰς τήν χώραν ἐν ᾗ τά δημόσια καθιδρύματα συντηροῦνται ἐκ τῶν ὀλίγων καί οὐχί ἐκ τῶν πολλῶν, ἀδύνατον νά εὐημερήσωσιν ἀδύνατον νά προοδεύσωσιν, ὡς δυστυχῶς συνέβη ἐν τῇ προσφιλεῖ ἡμῶν Σμύρνῃ. Ἐντεῦθεν ἡ ἀθλιεστάτη καί ἔκρυθμος κατάστασις τῶν δημοσίων ἡμῶν καταστημάτων, ἥτις ἐάν μή προληφθῇ ἐγκαίρως, θά ἔχῃ λυπηράς συνεπείας. Το σκήνωμα ἡμῶν ἐν τῷ ἐθνικῷ ναυαγίῳ δέν ἔμεινεν ἀνάλγητος θεατής, ἀλλ’ ἔπραξεν τό κατά δύναμιν.
Ἀδελφοί ! Ἄς σπεύσωμεν πρός ἀνακούφισιν καί βοήθειαν τῶν δημοσίων ἡμῶν καθιδρυμάτων. Ὁ δυνάμενος νά συνεισφέρῃ καί μή συνεισφέρων οὐδόλως δικαιοῦται νά λέγῃ ὅτι ἡ Εὐαγγελική Σχολή, τό Νοσοκομεῖον κ.τ.λ. περιποιοῦσιν τιμήν εἰς αὐτόν. Ὁ ἐν Σμύρνῃ Ἐλλ. Τεκτονισμός μή ἔχων οὐδέν ἴδιον αὐτοῦ δημόσιον καθίδρυμα ὅπως διατηρῇ, ἐκτός τοῦ Παρθεναγωγείου τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἐν ᾧ ἐπέκεινα τῶν 250 πτωχῶν κορασίων ἐκπαιδεύονται, ὀφείλει καί μάλιστα ἐπιβάλλεται αὐτῷ καθῆκον ὅπως υἱοθετήσει τά ἐθνικά ἡμῶν καταστήματα καθ’ ὅσον μάλιστα οἱ πλείστοι τῶν ἐν αὐτοῖς ἐφορευόντων εἰσί τέκτονες».
Σπουδαία ἀσφαλῶς εἶναι ἡ πληροφορία αὐτή ἀποδεικνύει τήν ἐπέκτασιν καί τήν ἐπιβολήν τοῦ Τεκτονισμοῦ μεταξύ τῶν Ἑλλήνων τῆς Σμύρνης καί παρά τάς γνωστάς προκαταλήψεις περί τῶν ὁποίων καί προηγουμένως ὡμιλήσαμεν.
Σχετικῶς δέ πρός τό συντηρούμενον ὑπό τῶν Τεκτόνων Παρθεναγωγεῖον σημειώνομεν ὅτι εἰς μίαν ἄλλην ἐφημερίδα τῆς Σμύρνης, τήν «Πρόοδον» τῆς 16.1.1873, δημοσιεύεται ἡ εἴδησις περί Τεκτονικοῦ Χοροῦ ὑπέρ τοῦ Παρθεναγωγείου τῆς Σμύρνης, ὅπου αἱ Στοαί καί πάλιν ἀποκαλοῦνται σκηνώματα. Καί εἰς τὸ φύλλον τῆς «Ἰωνίας» περί τοῦ ὁποίου γίνεται ὁ λόγος, ἤτοι τῆς 22.1.1877, ὑπάρχει καί πάλιν ἡ πληροφορία ὅτι τήν ἑσπέραν τελεῖται εὐεργετικός χορός ὑπέρ τοῦ Παρθεναγωγείου τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τό Παρθεναγωγεῖον αὐτό ἦτο τριτάξιος Σχολή Θηλέων μετά νηπιαγωγείου καί ἐλειτούργει εἰς τήν συνοικίαν τοῦ Ἀγίου Δημητρίου (Μικρασιατικά Χρονικά τόμος Γ´ Σελ. 164).
Ἐπανερχόμεθα εἰς τήν ὁμιλίαν τοῦ παραδίδοντος Σεβ\τῆς Στ\Σμύρνης, ὅπου ἐν συνεχείᾳ γίνεται εὑρύτατος λόγος περί τῆς ἀνάγκης μορφώσεως τῆς κοινῆς γνώμης καταλήγουσαν δέ ὡς ἐξῆς:
Ἐπέστη ἤδη ἡ ὥρα καθ’ ἥν ἡμεῖς πρέπει νά δείξωμεν τῇ κοινωνίᾳ καί τῷ κόσμῳ ὅτι ὁ ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ Τεκτονισμός ζῇ. Ἐπέστη ἤδη ἡ ὥρα καθ’ ἥν ὁ Τεκτονισμός ὀφείλει νά λάβῃ τήν πρώτην αὐτοῦ θέσιν, νά προσκαλέσῃ εἰς τάς φάλαγγας αὐτοῦ τούς ἀπομάχους του καί νά εἴπη «Ἐμπρός», τέκνα μου, εἰς τήν ὁδόν τοῦ Θριάμβου. καί ὅταν τά τέκνα ἡμῶν ἐρωτήσωσι: Τί ἐστί Πατρίς; ἄς ἀπαντήσωμεν, ὡς ὁ μεγάθυμος ἐκεῖνος Ἰταλός, Πατρίς εἶναι ἡ ζωή, Πατρίς εἶναι ἡ ἱερότης ἐκείνη, ἥτις ἕπεται τῆς λατρείας τοῦ Μ. Ἀρχιτέκτονος τοῦ Σύμπαντος». Ὅταν δέ τά τέκνα ἡμῶν ἐρωτήσωσι καί πού εἶναι αὕτη; ἄς ἀνοίξωμεν τό μέγα βιβλίον τοῦ Τεκτονισμοῦ καί ἄς ἀναγνώσωμεν αὐτοῖς τό ἐθνικόν μαρτυρολόγιον λέγοντες: Ἰδού ἡ Πατρίς.
Δέν γνωρίζομεν, τουλάχιστον μέχρι στιγμῆς, τό ὄνομα τοῦ ἐκλεκτοῦ αὐτοῦ ἀδελφοῦ μας, ὁ ὁποῖος τοιουτοτρόπως ὡμίλησεν πρίν ἑβδομήκοντα πέντε ἀκριβῶς χρόνια εἰς μίαν Στ\τῆς Σμύρνης, πιθανότατα αὐτήν τήν φοράν, τόν «Μέλητα» ἤ τήν «Νίκην». Κατά τήν ἰδίαν ἐποχήν (…1880…) εἰργάζετο ἐν Σμύρνῃ ἡ Σ\Στ\ «Νίκη», ἡ ὁποία ἦτο Ἑλληνόφωνος (Πυθαγόρας 1932 σ. 92). Ἡ Στ\αὐτή τελεῖ τό 1879 μνημόσυνον τοῦ ἐπιτ. αὐτῆς Σεβ\ τοῦ ἀδ\Ἐπ. Δεληγιώργη τοῦ γνωστοῦ πολιτικοῦ (Μ. Πολλάτου, 200 χρόνια Ἑλλ. Τεκτονισμοῦ, σελ. 65-66).
Ἔχει βεβαίως σημασίαν τό πρᾶγμα ὄχι ὅμως τόσην ὅσην τό γεγονός καθ’ ὅ αἰσθανόμεθα σχεδόν ἀπολύτως καί παρά τήν παρέλευσιν τῶν τόσων ἐτῶν κάτι νά διοχετεύεται καί εἰς τάς ψυχάς μας ἀπό τήν πίστιν του πρός τά αἰώνια ὁμολογουμένως ἰδανικά τοῦ Τεκτ\πού εἶναι καί σήμερον, ὅπως ἦσαν καί τότε, τά ἰδανικά ἑνός πράγματι ἀνώτερου ἀνθρωπισμοῦ:
ἡ Ἀγάπη, ἡ Ἐλευθερία καί ἡ Δικαιοσύνη».
[208] Ο Κριμαϊκός Πόλεμος (Οκτώβριος 1853 - Φεβρουάριος 1856) υπήρξε η ένοπλη σύγκρουση μεταξύ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και των συμμαχικών δυνάμεων της Βρετανικής, Γαλλικής και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του Βασιλείου της Σαρδηνίας, αποτέλεσμα μακρόχρονου ανταγωνισμού συμφερόντων μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων, για την επιρροή και εκμετάλλευση των ανατολικών εδαφών της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
[209] Μακρυμιχάλου Στεφάνου: Ψήγματα ἀπὸ τὴν δρᾶσιν τοῦ Ἐλευθεροτεκτονισμοῦ ἐν Τουρκίᾳ κατὰ τὸν 19ον αἰῶνα, σ. 557.
[210]Centre des archives diplomatiques de Nantes, Fonds Constantinople, Série Correspondance avec les Echelles: Smyrne, 10, 1763.
[211] 1. Centre des archives diplomatiques de Nantes, Fonds Constantinople, Série Correspondance avec les Echelles: Smyrne, 10, 1763.
[212]Μηλιώρη Νίκου Ε.: Στοιχεῖα ἀπὸ ἱστορίαν τοῦ Τεκτον.ꞏ. εἰς τὴν Σμύρνην, Ἐφημερίς Ἰωνία σ. 490-492
[213]Σμυρνέλη Μαρία–Κάρμεν: Τέκτονες στη Σμύρνη, 2002, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία, όπου και σχετική βιβλιογραφία στο http://tektoni-smos.blogspot.com/2012/07/blog-post_11.html
[214] Φάλμπου Φιλίππου: Μασονικές Στοές τῆς Σμύρνης,
[215] Dumont, P.: La Turquie dans les loges du Grand Orient de France: les loges maçonniques d’ obédience française à Istanbul du milieu du XIXème siècle à la veille de la première guerre mondiale, Actes du Colloque International du CNRS: Economies et sociétés dans l’ Empire ottoman, Paris 1983, σ. 171.
[216] Υπό τον όρον αυτόν εφέροντο τότε αλλά και αργότερα οι τεκτονικές στοές.
[217] Δεδομένου ότι, επειδή δεν ήταν γνωστή μασωνική στοά με το όνομα αυτό, είναι πιθανόν η ονομασία αυτή να δημιουργήθηκε από τον συντάκτη της εφημερίδας λόγω της γειτνιάσεως της Σχολής με τον Ι. Ν. του Αγίου Γεωργίου.
[218] Ἐφημερίς Ἀμάλθεια, Φεβρουάριος 1867.
[219] Πολλάτου Μαρίνου: 200 Ἑλλην.ꞏ. Τεκτον.ꞏ., σ. 47.
Comments